Ο Πηνειός από τον Άγιο Αθανάσιο μέχρι τα Ταμπάκικα (Μέρος Γ)
«Πανόραμα της Λαρίσσης». Απεικονίζει τη σημερινή συνοικία Ταμπάκικα, όπως ήταν γύρω στα 1902 και ο φωτογράφος είναι άγνωστος.
Τα Ταμπάκικα ή Ταμπαγλί (των Βυρσοδεψείων) είναι καταγεγραμμένη ως αμιγώς μουσουλμανική συνοικία κατά τον 15ο και 16ο αιώνα. Δεν είναι ξεκάθαρο το πότε ακριβώς εγκαταστάθηκαν χριστιανοί στο συνοικισμό, αλλά στις αρχές του 19ου αιώνα συγκαταλέγεται μεταξύ των έξι χριστιανικών συνοικιών της Λάρισας. Κύριο χαρακτηριστικό της συνοικίας είναι η στενή και άναρχη ρυμοτομία, που την ακολουθεί έως και σήμερα. Όπως είναι ευδιάκριτο και στη φωτογραφία ενώ στην πρώτη σειρά βρίσκονται στοιχισμένα τα βυρσοδεψεία με τα μεγάλα ανοίγματα, για το αέρισμα των δερμάτων, στην πίσω σειρά τα σπίτια και οι αυλές, λόγω της πυκνής δόμησης, μοιάζουν να αλληλεπικαλύπτονται από τις γειτονικές κατοικίες.
Η λήψη της φωτογραφίας έχει γίνει από το λόφο Ακροπόλεως, στο σημείο που βρίσκεται σήμερα το Ηρώο. Χαμηλά κάτω η γυμνή περιοχή αντιστοιχεί στη σημερινή οδό Γεωργιάδου, η οποία όπως φαίνεται καθαρά στη φωτογραφία, δεν ακολουθούσε τη σημερινή ευθεία πορεία, αλλά διακόπτονταν από διάφορα εμβόλιμα κτίσματα. Επάνω δεξιά, μόλις διακρίνεται ένα μεγάλο μέρος του ναού της Ζωοδόχου Πηγής. Στο βάθος ο Πηνειός φαίνεται να «αγκαλιάζει», στη βορεινή πλευρά, τη συνοικία σαν τοίχος προστασίας.
Η συνοικία Ταμπάκικα της Λάρισας και ο Ναός της Ζωοδόχου Πηγής. Ο χωματόδρομος μπροστά μας είναι η σημερινή Γεωργιάδου. Χρονολογία: αρχές της δεκαετίας του 1930.
Σύμφωνα με την παράδοση που είναι διάχυτη από πολλά χρόνια, το 1876 ο ιδιοκτήτης του χώρου όπου σήμερα υπάρχει ο ναός της Παναγίας θέλησε να κτίσει έναν ταμπαχανέ, δηλ. βυρσοδεψείο. Κατά την εκσκαφή για την κατασκευή των θεμελίων του, οι εργάτες κάποια στιγμή έφθασαν σε σημείο όπου το έδαφος ήταν υγρό και όσο η εκσκαφή προχωρούσε άρχισε να αναβλύζει νερό, μέσα από το οποίο φανερώθηκε ξαφνικά ένα εικόνισμα της Παναγίας. Στο σημείο αυτό κτίστηκε το 1877 ένα μικρό εκκλησάκι το οποίο, όπως αναφέρει ο Θεόδωρος Παλιούγκας, αναφέρεται ως «Παρεκκλήσιον Φανερωμένης» ή ως «Παρεκκλήσιον Ταμβάκικα». Έπειτα από τρία χρόνια (1880), στη θέση του παρεκκλησίου άρχισε η ανοικοδόμηση του γνωστού προπολεμικού ναού της Ζωοδόχου Πηγής. Μάλιστα ο μητροπολίτης Λαρίσης Νεόφυτος Πετρίδης απηύθυνε στο ποίμνιο της μητροπόλεως παραινετική επιστολή, με την οποία τους προέτρεπε να συμβάλλουν οικονομικά στην ταχύτερη αποπεράτωση του ναού. Όλοι οι πιστοί και κυρίως οι κάτοικοι της συνοικίας ανταποκρίθηκαν πρόθυμα στο κάλεσμα για την ανέγερση όχι μόνον οικονομικά, αλλά και με την προσφορά εθελοντικής εργασίας. Αρωγοί στην προσπάθεια αυτή ήλθαν και οι συντεχνίες των βυρσοδεψών, των σαμαράδων, των τσαρουχάδων και σανδαλοποιών που είχαν τα εργαστήριά τους στη συνοικία.
Εν τω μεταξύ ήλθε η στιγμή της απελευθέρωσης της Λάρισας από τους Τούρκους και επειδή αργούσε η ολοκλήρωση του ναού λόγω οικονομικών δυσχερειών, έγινε περιφορά της εικόνας και σε όμορες επισκοπές της μητροπόλεως Λαρίσης (Δημητριάδος, Πλαταμώνος, Γαρδικίου). Ο αρχικός ναός του 1880 διατηρήθηκε ακέραιος μέχρι τον μεγάλο σεισμό του 1941. Τότε κατέρρευσε το κομψό κωδωνοστάσιο και επηρεάσθηκε σημαντικά η ακεραιότητα της τοιχοποιίας.
Οι ζημιές στην τοιχοποιία επισκευάσθηκαν σύντομα,ενώ περίπου το 1950 κατασκευάσθηκε νότια του ναού νέο ψηλό τετραώροφο κωδωνοστάσιο. Ακολούθησαν διάφορες προσθήκες και κατασκευές στα πλάγια του ναού σε τέτοιο σημείο, ώστε εσωτερικά έδινε την εντύπωση πεντάκλιτης βασιλικής.
Όλες αυτές οι διορθωτικές παρεμβολές στη χωρητικότητα του ναού κράτησαν μέχρι το 1992. Τη χρονιά αυτή ο λαβωμένος από τον σεισμό ναός κατεδαφίσθηκε και στη θέση του ανοικοδομήθηκε ο σημερινός ναός. [6]
Μερική άποψη της συνοικίας Ταμπάκικα φωτογραφημένη από το λόφο Ακροπόλεως. Χρονολογία: 1958. Η φωτογραφία προέρχεται από τον αγαπητό φίλο και μέλος της Φωτοθήκης Λάρισας κ. Σπύρο Μπαρμπούτη.
Μια παρέα συμμαθητών και φίλων φωτογραφίζονται στα σκαλάκια που οδηγούν στην οδό Γεωργιάδου, με φόντο τη συνοικία Ταμπάκικα στη Λάρισα. Πρόκειται για τους (με τυχαία σειρά): Μπαρμπούτη Σπ., Ζιώτα Μ., Αλβίζο Αντ., Πασχαλίδη Κ., Πουλτσάκη Μ. & Γκαρέλη Γ. (με τυχαία σειρά).
Τμήμα της συνοικίας Ταμπάκικα και ο Μύλος του Παππά στη Λάρισα, περίπου το 1910. Από το αρχείο του Nicholson Museum. Φωτογράφος: William J Woodhouse.
Η λήψη της φωτογραφίας είναι από το λόφο Ακροπόλεως με κατεύθυνση την βρειοανατολική πλευρά της πόλης. Μπροστά μας είναι τμήμα της συνοικίας Ταμπάκικα, η σημερινή οδός Γεωργιάδου και στο βάθος η χαρακτηριστική κορυφή της Όσσας. Ήταν από τους πρώτους μύλους που χτίστηκαν στη Λάρισα μετά την απελευθέρωση της πόλης από τους Τούρκους το 1881. Δεξιά μας ο μιναρές που βλέπουμε πρέπει να ανήκει στο τζαμί του Ταμπακχανέ Μαχαλεσί, όπως το ονομάζει ο θεοδ. Παλιούγκας, και το τοποθετεί με «ασφάλεια» στη βορειοανατολική γωνία της συμβολής των οδών Γεωργιάδου & Διονύσου, ενώ κυριαρχεί στο μέσο της φωτογραφίας ο Μύλος του Παππά, πριν την πυρκαγιά του 1920 που προκάλεσε σημαντικές ζημιές στο κτίριο και στα μηχανήματά του.
«Υπάρχει, όμως, κάτι μεγάλο και τρανό και ογκώδες που άντεξε σ΄ αυτές τις αλλαγές. Άντεξε στο χρόνο. Τουλάχιστον εξωτερικά. Είναι σαν σήμα κατατεθέν της Λάρισας, σαν σήμερα κατατεθέν της συνοικίας στην οποία είναι χτισμένος. Ο «Μύλος του Παππά». Που παραμένει όρθιος, μοναδικός, τεράστιος στη θέση του, δεκάδες χρόνια. Συνώνυμος της συνοικίας που ανήκει. Λες «Μύλος του Παππά» κι εννοείς Ταμπάκικα. Λες Αμπελόκηποι και χρωματίζεις το «Μύλο» ανέφερε ο Νίκος Κύρκος. Και συνεχίζει «Σαν μια τεράστια κυψέλη ήταν το εσωτερικό του. Κι ο αυλόγυρος σειόταν από γέλια, κίνηση, φωνές, βρισιές, ζωτικότητα… Όλοι ήταν ζωηροί, όλοι γελαστοί και άσπροι, με τις οπλές των αλόγων και τις ρόδες των διπλόκαρων να καλοναρχούν στην πιάτσα. Θαρρούσες πως από κει έτρωγε ψωμί η μισή Λάρισα. Εκεί χτυπούσε η καρδιά της πόλης. Δέσποτας πραγματικός, δέσποζε της περιοχής ο Μύλος. Τίποτα σπουδαίο δεν υπήρχε γύρω του. Στη δυτική πλευρά χαμόσπιτα. Στην ανατολική χαντάκια, τριβόλια, βρομούσες, βούζια, ρίχια, σκουπίδια, ατάκτως ερριμένα. Ούτε ζευγαράκια δεν τολμούσαν να βγουν ραντεβού εκεί, φοβούμενα τις ερημιές και τα βαθιά σκοτάδια. Μακρύτερα μόνο το Νοσοκομείο κι ανάμεσα ο Πηνειός, που πότε σιωπηλός και πότε τρομερός, τραβούσε – και τραβάει – την αιώνια κατηφόρα για τα Τέμπη.» [7]
Οδός Γεωργιάδου, από τα ΚΤΕΛ προς την γέφυρα. Φωτογραφία του Τάκη Τλούπα, του 1960. Από την ιστοσελίδα της ΔΕΥΑΛ.
Τότε που η πόλη είχε ακόμη χωματόδρομους, που όταν έβρεχε, συχνό φαινόμενο τότε, μετατρέπονταν σε λασπόδρομους. Εκεί, στα αριστερά μας, πριν τα σημερινά ΚΤΕΛ, βρισκόταν το παλιό κλωστοϋφαντουργείο της πόλης. Σήμερα στο ισόγειο της πολυώροφης οικοδομής στεγάζεται στο ισόγειο του το υποκατάστημα γνωστής αλυσίδας πώλησης ηλεκτρονικών συσκευών. Ενώ λίγο πιο κάτω στα δεξιά μας συναντάμε το χώρο του «Μύλου του Παππά».
Λάρισα, Ατμόμυλος στον Πηνειό, επιχρωματισμένη καρτ ποστάλ του Στεφ. Στουρνάρα (Βόλος), No 233, αρχές του 1910.
Πρόκειται για την περιοχή κοντά στα Σφαγεία και ο Μύλος που φαίνεται είναι ο Μύλος του Τσιμπούκη στο σημείο που βρίσκεται σήμερα το κατάστημα “ΠΛΑΙΣΙΟ” στην οδό Γεωργιάδου. Στο βάθος αριστερά το Κουτλιμπάνειο Νοσοκομείο της πόλης.
Άποψη του Πηνειού με το νταλιάνι που υπήρχε προπολεμικά στην περιοχή των Σφαγείων της Λάρισας. του Λαρισαίου φωτογράφου Παντελή Γκίνη. Χρονολογία: περίπου 1935.
Μια άλλη αγαπημένη συνήθεια των Λαρισαίων στον Πηνειό ήταν το ψάρεμα. Το ποτάμι είχε πολλά και πολύ γλυκά ψάρια, τα σαζάνια και τους γουλιανούς. Ψάρευαν καθημερινά μικροί και μεγάλοι, άλλοι με βάρκες, άλλοι από τις όχθες, ενώ πολλοί έριχναν τα δίχτυα τους στα νταλιάνια, όπως το εικονιζόμενο, που ήταν φωλιές ψαριών κατάλληλες για αναπαραγωγή φτιαγμένες με ξύλα και πέτρες.
Αν παρατηρήσετε με προσοχή τη φωτογραφία θα δείτε τις δυο εκκλησίες, πάνω αριστερά τον Άγιο Αχίλλιο και δεξιά της Παναγίας στα Ταμπάκικα, ενώ ανάμεσα τους υψώνεται η καμινάδα από τον Μύλο του Τσιμπούκη. Ο μύλος του Παππά κρύβεται από τη δενδροστοιχία.
“Δημοτικά Σφαγεία Λαρίσης”, όπως έγραφε και η παλιά ταμπέλα στην είσοδο του χώρου, στην οδό Αεροδρομίου. Χρονολογία: 12-9-1985. Φωτογράφος: Βαγγέλης Ρηγόπουλος, συνταξιούχος δημοσιογράφος και μέλος της Φωτοθήκης Λάρισας.
Στους εφήβους της δεκαετίας του ΄80 ο χώρος των «Σφαγείων» ήταν περισσότερο συνυφασμένος με το διπλανό γήπεδο μπάσκετ, παρά με το κτίριο. Τόπος συνάντησης μας σχεδόν καθημερινός τα καλοκαίρια.
Ο χώρος άρχισε να αλλάζει από τις αρχές του ’90 όταν τα εγκατεστημένα Σφαγεία, τα οποία εξυπηρετούσαν τις ανάγκες της περιοχής μέχρι το 1989, με απόφαση του Δημ. Συμβουλίου Λάρισας σταμάτησαν τη λειτουργίας τους, για λόγους δημόσιας υγείας. Το 1990 το κτίσμα ανακηρύχθηκε διατηρητέο μνημείο διότι, όπως αναφέρεται στο πρακτικό της απόφασης, αποτελεί αξιόλογο δείγμα σιδηράς κατασκευής των αρχών του αιώνα μας, κατάλληλο για τη μελέτη της εξέλιξης της αρχιτεκτονικής στον τομέα αυτό . Συντηρήθηκε και εδώ και δυο δεκαετίες περίπου στεγάζει Δημοτικές Υπηρεσίες.
Ελπίζω να μην σας κούρασε το οδοιπορικό μας κατά μήκος του Πηνειού ποταμού και των παρόχθιων περιοχών, εξάλλου στις μέρες μας πολλοί Λαρισαίοι, περιπατητές και ποδηλάτες, κάνουν τακτικά αυτή τη διαδρομή, είτε για λόγους άθλησης, είτε αναψυχής. Ελπίζω την επόμενη φορά που θα ακολουθήσετε αυτή τη διαδρομή να σταματήσετε σε κάποια από τα σημεία που αναφέρθηκαν στη σημερινή δημοσίευση και να παρατηρήσετε, με την ματιά ενός «παλιού» Λαρισαίου, τις μεταβολές που έχουν γίνει στην πόλη μας. Να αναζητήσετε τα ψήγματα εκείνα που συνδέουν το παρελθόν με το σήμερα. Καλά αναζήτηση.
Το οδοιπορικό μας στην παλιά Λάρισα συνεχίζεται…
Θωμάς Ζ. Κυριάκος
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------
[7] Γκρανκάσα – Νίκος Κύρκος. Στο ένθετο Reporter της εφημερίδας ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, 21/11/2004. Από το βιβλίο «Λάρισα – Μια πόλη στη λογοτεχνία» επιμ. Θωμά Ψύρρα
Δημοσιεύθηκε στη Larissa Press στις 5 Απριλίου 2020
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου